Dat de troonrede dit jaar niet werd voorgelezen in de Ridderzaal maar, vanwege de verbouwing van het Binnenhof, in de Koninklijke Schouwburg, brengt de opmerkelijke erfgeschiedenis van de Nassaus weer eens onder de aandacht.
Tekst Titus von Bönninghausen
De Koninklijke Schouwburg is gehuisvest in een voormalig stadspaleis. De opdrachtgevers ervan waren in 1766, als bij geen ander Haags monumentaal gebouw, de Nassaus: de echtelieden Karel Christiaan van Nassau-Weilburg (1735-1788) en Carolina van Oranje-Nassau. Laatstgenoemde was de oudere zuster van stadhouder Willem V. Hoewel Karel van Nassau de regering had over het Duitse Weilburg c.a., kreeg hij tevens de rang van veldmaarschalk bij het Staatse leger en was hij in de periode 1773-1784 gouverneur van Maastricht. Zijn tak leeft in Duitsland nog voort, maar dan gaat het wel om de allerlaatste persoon van de stam en het Huis van Nassau. Het betreft Clotilde, van zichzelf gravin von (Nassau-Weilburg-) Merenberg. Zij woont in Wiesbaden, is 81 jaar oud en was psychiater van beroep. Clotilde trouwde met Enno von Rintelen. Zij kregen drie zonen.
Eigenlijk was de tak Van Nassau-Weilburg volgens de Grondwet dus gerechtigd om op te volgen bij de Nederlandse troon. Die situatie had zich kunnen voordoen na het overlijden in 1962 van koningin Wilhelmina. Zij was de laatste telg van de tak Van Oranje-Nassau.
Koningin Juliana (1909-2004) heette door haar vader eigenlijk hertogin Van Mecklenburg. Dit volgens vaste traditie en de gangbare gebruiken. Maar in 1922 is de Grondwet ten gunste van Juliana gewijzigd. Toen is de wettelijke bepaling over de opvolging van de Nederlandse troon door afstammelingen uit het huwelijk van voornoemde Karel Christiaan en Carolina eenvoudig geschrapt. Dat het verwijderen van deze bepaling over de opvolging te maken zou hebben met anti-Duitse sentimenten sinds de Eerste Wereldoorlog zoals wel wordt beweerd, is onwaarschijnlijk, gezien de huwelijken door latere Nederlandse koninginnen met een Duitser.
Affaire Mergenberg
Wat er eerder toe deed was de zogenaamde Affaire Merenberg uit 1907 die zich in Luxemburg afspeelde. De Nederlandse koningen waren tevens groothertog van Luxemburg. Nadat koning Willem III (1817-1890) overleed, volgde zijn dochter Wilhelmina hem in Nederland op. Maar in Luxemburg gold het Salische stelsel met als vereiste dat er een man op de troon kwam. Dit werd Adolf hertog van Nassau (1817-1905), behorend tot de Weilburgse tak. Diens zoon Willem IV van Nassau-Luxemburg weer had echter uitsluitend dochters. Toen bleek dat groothertog Willem IV de wet wilde verzetten om zijn dochter (Marie-Adélaïde van Nassau) op de troon te krijgen, leverde dit een conflict op met diens neef en troonpretendent graaf Georg von Merenberg (1871-1948), de grootvader van eerdergenoemde Clotilde. Wat destijds echter als een onoverkomelijk nadeel werd gezien bij Georg, ging over de relatief lage geboorte van zijn moeder Natalja Poesjkina, dochter van de bekende dichter Alexander. De familie Poesjkin is weliswaar van oude adel, echter zonder een titel. Vandaar dat Georg uit een zogenaamd morganatisch huwelijk kwam. In Nederland kennen we dit systeem niet, maar ook bij de ouders van prins Bernhard ging het om een morganatisch huwelijk. Tegenwoordig wordt er overigens bij de nog resterende monarchieën overwegend burgerlijk getrouwd.
Van Amsberg
Koning Willem-Alexander zal zich als een Van Amsberg niet hebben gerealiseerd dat hij juist een eeuw na de opmerkelijke Grondwetswijziging van 1922 in uitgerekend het voormalige Hôtel Weilbourg, zoals de Schouwburg vroeger heette (ook genaamd Paleis Korte Voorhout), het parlementaire jaar opende met de troonrede. Willem-Alexander is door zijn vader een Van Amsberg. Per koninklijk besluit werden hij en zijn broers tot een Van Oranje-Nassau gemaakt. Met koningin Máxima bracht de koning vanaf het jaar 2013 jaarlijks een ‘werkbezoek’ aan Duitse deelstaten. Zij begonnen deze serie van Duitse bezoeken die tot 2021 doorliep in Hessen met de hoofdstad Wiesbaden. Het lag voor de hand om dr. Clotilde von Nassau-Merenberg als laatste echte telg van de stam Van Nassau toen voor een bijeenkomst uit te nodigen, wat spijtig genoeg niet is gebeurd.
Groentjes
Van een hele andere orde maar wel opmerkelijk is het tenslotte dat de koning recentelijk iemand van vroegere Friese adel – met een diploma en ‘bij de gratie Gods’ – officieel als zodanig erkende en daarmee bij de Nederlandse adel opnam. Andere leden van het betreffende geslacht (Van Aysma) hadden eerder, in 1825, al een adelsdiploma gekregen. Daarbij moet worden bedacht dat Von Amsberg pas in 1891 in Mecklenburg werd geadeld en toen nota bene zonder officieel diploma (en dus ook zonder officieel familiewapen). Men kan daarom concluderen dat het bij de huidige Oranjes eigenlijk om groentjes gaat. Om die nog als Oranje-Nassau aan te willen merken is onterecht.
Titus von Bönninghausen
Oorspronkelijke publicatie: Amsberg in Schouwburg. Familiebanden bewijzen: Nassaus uitgestorven, in: De Republikein, 18 (4/ 2022) 22-23.
