Van Pallandt

De mannelijke leden van de adellijke familie Van Pallandt kregen bij keizerlijk diploma uit 1675 de erfelijke titel van baron toegekend. Tot hen behoorde Adolf van Pallandt. Hij was brigade-generaal tijdens de Spaanse Successieoorlog en overleed te Ath in 1706. In het jaar 1685 trouwde hij met Agnes van Pallandt, dochter van zijn volle neef Adriaan baron (1675) van Pallandt, heer van Keppel en Voorst. Laatstgenoemde goederen waren reeds enkele generaties in de familie. Kasteel Keppel te Hummelo was het belangrijkste bezit van de Gelderse Van Pallandts en eeuwenlang bleef dit het geval. In de provincie Gelderland kon men door de vele eigendommen op den duur moeilijk om het geslacht Van Pallandt heen.1 Bij de stad Arnhem behoorden achtereenvolgens tot de bezittingen: de buitenplaatsen Klarenbeek, Bekenkamp, Angerenstein en Rennen-Enk (“Rennenk”). Verder werd Van Pallandt eigenaar van kasteel Rosendael dat ooit een favoriet slot van de hertogen van Gelre was geweest. Andere bezittingen waren Barlham en Hagen (Doetinchem), in het oosten van de provincie Walfort (Aalten), in het zuiden Waardenburg (Neerijnen) en in het westen Vanenburg (Putten). De familie is bovendien bekend door kasteel Eerde te Ommen (Ov.), terwijl De Keukenhof bij Lisse ook tot de eigendommen heeft behoord. Om versnippering tegen te gaan en de goederen bij elkaar te houden, werd er veel onderling gehuwd. Meestal ging het om een tweedegraads neef en nicht. Maar Rein van Pallandt trouwde in 1854 met zijn volle nicht Ada Torck, vrouwe van Rosendael. Hun zoon Werner had in 1888 Adolphine van Knobeldorff als echtgenote, ook weer een volle nicht. Twee zoons van dit laatste echtpaar hebben de familie voortgezet. Daar behoort de tak die zich heer van Westervoort mocht noemen echter niet toe. Uit deze tak stamde Joan van Pallandt (‘s-Gravenhage 1807 – h. Rennenenk 1876), burgemeester van Arnhem in 1841-1872. 

Retabel der Familie Palant, ca. 1430.

Sportclub

Bekend uit de sportwereld is Rein van Pallandt.2 Hij werd op huis Roseneath te Rozendaal geboren in 1888. Tijdens zijn jeugd stelde zijn vader een stuk grond beschikbaar aan de toen nog jonge voetbalclub uit de buurgemeente Velp, waar Rein voetbalde. Uit erkentelijkheid werd door deze Velpse sportvereniging voor de clubkleuren zwart en geel gekozen, wat gebaseerd is op het geslachtswapen Van Pallandt. Daarvan is in heraldische termen het wapenschild: drie keer gebalkt van sabel en goud. (Zie de afbeelding met het alliantiewapen Pallandt – Baer boven de hoofdingang van kasteel Eerde). De veelgehoorde bewering dat het sporttenue van de Arnhemse voetbalclub Vitesse eveneens op het Pallandt-wapen is terug te voeren, gaat te ver en is onjuist. De kleuren van Vitesse waren aanvankelijk wit en blauw naar het stadswapen: een zilveren adelaar op blauw (azuur). Maar die ging men bij de voetbalvereniging veranderen. Een voor de hand liggende aanleiding ertoe was vast dat een concurrerende club in de regio deze kleuren al droeg. In ieder geval verving Vitesse het shirt voor een nieuw met een patroon van zwart-gele blokken. (Zogenaamd naar de kleuren van de provincie Gelderland dat daarbij echter ook de kleur blauw voert). Vervolgens zou het inderdaad waar kunnen zijn dat Rein van Pallandt als speler van Vitesse heeft voorgesteld, om het clowneske patroon met blokken te veranderen in strepen. Een reeks verticale, smalle, zwarte, strepen op geel wel te verstaan, waardoor Vitesse sindsdien te herkennen is. Het lijkt echter niet op de horizontale balken om-en-om uit het wapen van Rein. De outfit van een andere vereniging heeft daar meer van weg, namelijk dat van de Betuwse Rugbyclub (met enkele horizontale banen; seizoen 2019). Maar die is zelf bedacht. 

Stad Aken

Van Pallandt (Paland/t en varianten) heeft een rijke geschiedenis. Een toegankelijk boek hierover bestaat niet, maar zou zeker welkom zijn.3 In het Duitse Ruhrgebied bevindt zich op kasteel Horst een portret van Anna von Palant uit 1553. Daarbij spelen de familiekleuren ook een rol. Zij is namelijk in het goud(-bruin) gekleed met eroverheen een zwart jasje. De stamreeks van de familie gaat tot het jaar 1300 terug. De bakermat ligt in de buurt van de stad Aken. Tot de collectie van dat stedelijk museum behoort een retabel van de familie van Pallandt uit ca. 1430. Op het hoofdpaneel is te zien hoe de hl. Egidius de biecht van Karel de Grote afneemt. (Zie bij de afbeelding tevens hoe de “Vader van Europa” het zwaard aan een schouderriem op zijn wapenrok draagt). Door alle eeuwen heen wordt de stad Aken met keizer Karel verbonden. De keizers van het Rooms-Duitse Rijk werden aanvankelijk in de Domkerk van die stad gekroond. Het stadswapen toont een zwarte adelaar op goud. Deze kleurencombinatie komt dus nogal eens voor. Daarbij kan ook worden gedacht aan de hertogen van Gulik (Jülich boven Aken), met een zwarte leeuw als wapendier op goud. Van Pallandt behoorde tot de leenmannen van Gulik. Bovendien was de stamvader onder andere voogd en schepen van Aken. Misschien werden deze relaties door Van Palland heraldisch tot uitdrukking gebracht met juist zwart-gouden balken? Overigens doet de goede volgorde ervan er zeker toe. Wanneer de kleuren van de balken omgekeerd zijn, gaat het namelijk om de familie Van Mirlaer: drie maal gebalkt van goud en sabel.4

Aanhang: Keizer, Prins, Ridder/es

In het verlengde van opmerkingen over de Pallandt-kleuren is het de moeite waard, om nog  bij het Akense verenigingsleven stil te staan. Ook de stedelijke carnavalsvereniging Börjerwehr houdt zich aan de juiste kleurencombinatie bij het korpsuniform met boven zwart en onder geel. Tot over de landsgrenzen heen is de grote zitting van het Akense carnaval vermaard. Daarbij ontbreekt een optreden van keizer Karel de Grote als personage natuurlijk niet. Verder wordt er bij die gelegenheid door prins carnaval en zijn raad een bekende persoon, meestal iemand uit de politiek of uit de culturele wereld, onder veel hilariteit geridderd en opgenomen in de “Orden wider den tierischen Ernst” (Orde tegen de bittere ernst). De burgemeester van Maastricht, Willem Michiels van Kessenich, viel deze eer ten deel. Een andere Nederlander die in de eregalerij werd opgenomen, was premier Ruud Lubbers. In 2019 was de goedlachse politica Julia Klöckner de uitverkorene. Zij is ooit een jaar lang “koningin van de oogst” (van druiven voor wijn) geweest. In die rol moest zij veel wuiven, lachen, vrolijk overkomen en een aantal representatieve functies vervullen. Eigenlijk dus wat tegenwoordig van een echte koningin ook wordt verwacht. Helemaal onschuldig is een opname in deze Orde tegen de ernst niet. Op internet wordt namelijk een lijst van de gehuldigden bijgehouden. Daaruit blijkt dat het toch wel iets voorstelt. Een bijzonderheid is tenslotte dat een vrouw er als “ridderes” wordt gelauwerd. De adel kent deze variant op de term ridder niet. 

Oorspronkelijke publicatie: Van Pallandt. Diploma van baron uit de 17-18e eeuw, Van Adel, Nieuwsbrief van de Nederlandse Adelsvereniging, Nieuwsbrief 15 (2021-II), p. 22-24.

Voetnoten

  1. Met Floris II stierven de graven van Culemborg uit het Huis van Pallandt in 1639 uit. Daarbij worden deze graven door hun andere territoria in het Zuiden tot de Limburgse tak gerekend.
  2. F. Keverling Buisman “Reinhard Jan Christiaan van Pallandt (1888-1938), edelman en sportbestuurder”, in Biografisch Woordenboek Gelderland, 6 (2007) 96-98; online.
  3. Zie voor de vroege periode G. Meyer: Die Familie von Palant im Mittelalter (2004). Op internet geeft bij de vele gegevens de site door Henny Savenije houvast: veenkoloniale voorouders – geslacht van Pallandt. Een 16e eeuwse bastaardtak kreeg in 1829 Pruisische erkenning als Freiherr von Pallandt, eveneens als baron dus. Deze familie heeft een eigen website. (Aan de titel van baron des H.R. Duitse Rijk uit 1675 bij Van Pallandt wordt meer prestige verbonden dan aan de jongere Pruisische titel. Maar juridisch gesproken, is er geen verschil tussen beide).
  4. Van Mirlaer en Van Mirlaer genaamd  Myllendonck, zie online Genealogie Limburg Wiki. De Nederlandse familie Radermacher, geadeld in 1815 en uitgestorven in 1888, kwam oorspronkelijk uit Aken. Het geslachtswapen is een doorsneden schild van geel-zwart, waarop een leeuw van zwart-geel met een witte toorts in de klauw. Het maakt ook deel uit van het wapen Radermacher Schorer.

Verantwoording foto’s: 

1. Alliantiewapen van Pallandt: Natuurmonumenten, foto door Andries de la Lande Cremer. (Hier niet digitaal overgenomen).

2. Retabel der Familie Palant, ca. 1430. https://tafelmalerei.gnm.de/objekt/Gm12 

3. Vermelding op het paneel: Anna geboren von Palant, fraw zur Horst, marschalckin, anno 1553. Foto van de Förderverein Schloss Horst e.V. (Gelsenkirchen). (Hier niet digitaal overgenomen).

4. Stadtwache Oecher Börjerwehr e.V. (Hier niet digitaal overgenomen).

Van Pallandt – Diploma van Baron uit de 17-18e eeuw